अरवली पर्वतरांगा म्हणजे धडधडत हृदय आणि विनाशाच्या उंबरठ्यावरील नैसर्गिक कवच!
नवी दिल्ली दि.२३- अरवली पर्वतरांगा या केवळ भौगोलिक रचना नसून त्या भारताच्या पर्यावरणाचे रक्षण करणाऱ्या 'प्रहरी' आहेत. जगातील सर्वात प्राचीन पर्वतांपैकी एक असलेल्या या रांगा गुजरातपासून दिल्लीपर्यंत पसरलेल्या आहेत. मात्र, गेल्या काही दशकांतील मानवी हस्तक्षेप आणि अलिकडच्या काही वादग्रस्त धोरणांमुळे हा निसर्गदत्त ठेवा आज अस्तित्वाच्या लढाईत उभा आहे.
सरकारची सद्यस्थितीतील भूमिका आणि '१०० मीटर'चा वाद
सध्या अरवली पर्वताबाबत सरकार आणि न्यायव्यवस्थेची भूमिका संमिश्र आहे. एकीकडे सरकार 'अरवली ग्रीन वॉल' प्रकल्पाद्वारे ५ किमी रुंद हिरवा पट्टा तयार करून वाळवंटीकरण रोखण्याचा प्रयत्न करत आहे, तर दुसरीकडे सर्वोच्च न्यायालयाने स्वीकारलेली अरवलीची 'नवी व्याख्या' चिंतेचा विषय ठरली आहे.
नव्या नियमानुसार, ज्या टेकड्यांची उंची १०० मीटरपेक्षा कमी आहे, त्यांना 'अरवली'च्या संरक्षणातून वगळले जाण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे. वैज्ञानिक आणि पर्यावरणवाद्यांच्या मते, यामुळे अरवलीतील जवळपास ८०% ते ९०% भाग खाणकाम आणि बांधकामासाठी खुला होईल. सरकारच्या या भूमिकेमुळे राजस्थान आणि हरियाणात मोठे जनआंदोलन उभे राहिले असून "सेव्ह अरवली" (Save Aravali) ही मोहीम आज राष्ट्रीय स्तरावर चर्चेत आहे.
अरवली वाचवणे का आवश्यक आहे? (वैज्ञानिक दृष्टीकोन)
१. वाळवंटीकरणाला नैसर्गिक प्रतिबंध: अरवली पर्वत हे थारच्या वाळवंटाला रोखून धरण्यासाठी एक नैसर्गिक भिंत आहे. जर या टेकड्या तोडल्या गेल्या, तर वाळूची वादळे थेट दिल्ली, हरियाणा आणि उत्तर प्रदेशातील सुपीक जमिनींना वाळवंटात रूपांतरित करतील.
२. जलचक्र आणि भूजल पुनर्भरण: अरवलीचे खडक अत्यंत सच्छिद्र आहेत, जे पावसाचे पाणी शोषून जमिनीतील पाण्याची पातळी वाढवतात. दिल्ली-एनसीआर आणि राजस्थानमधील पाणी टंचाईवर मात करण्यासाठी अरवलीचे अस्तित्व टिकवणे हा एकमेव वैज्ञानिक उपाय आहे. डोंगर फोडल्यामुळे येथील नैसर्गिक जलस्त्रोत कायमचे नष्ट होत आहेत.
३. प्रदूषणाचे फिल्टर (Carbon Sink): वाढत्या शहरीकरणामुळे होणारे वायू प्रदूषण शोषून घेण्याची क्षमता अरवलीच्या जंगलांमध्ये आहे. दिल्लीतील हवेची गुणवत्ता राखण्यासाठी या टेकड्या फुफ्फुसांप्रमाणे काम करतात. वैज्ञानिक अभ्यासानुसार, अरवली नष्ट झाल्यास उत्तर भारतातील हवेतील धुलीकणांचे (PM 2.5) प्रमाण ३० ते ४० टक्क्यांनी वाढू शकते.
४. जैवविविधतेचे संरक्षण: हा पर्वत अनेक दुर्मिळ वन्यजीवांचे, जसे की बिबट्या, पट्टेदार तरस आणि शेकडो पक्ष्यांचे घर आहे. डोंगरांचे तुकडे केल्याने या वन्यजीवांचे अधिवास नष्ट होत आहेत, ज्यामुळे मानव-प्राणी संघर्षात वाढ होत आहे.
#SaveAravalli #Aravali #AravaliBachao #SaveAravaliHills #rajasthan #delhi
